Μια κοπέλα, που ζει και σπουδάζει στο κοσμοπολίτικο Μιλάνο επέστρεψε στο χωριό των προγόνων της με την ιδέα να σώσει το σχολείο, στο οποίο την περίοδο της Οθωμανικής Κυριαρχίας και στα χρόνια μετά την Απελευθέρωση διδάξαν δύο προγονοί της. Και με τον ενθουσιασμό της κατόρθωσε να αφυπνίσει τους βυθισμένους στα καθημερινά τους βάσανα κατοίκους.

Η Κριστιάνα Μπράνζαλοβα σπουδάζει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου, αλλά στην πτυχιακή της εργασία αποφάσισε να παρουσιάσει το χωριό Χβόινα της Ροδόπης. Όχι μόνο γιατί η καταγωγή της μεγάλης οικογένειάς της είναι από κει, αλλά και μέσα από τις γνώσεις που έχει αποκτήσει στο πανεπιστήμιο να προσπαθήσει να αναβιώσει την περιοχή, που ερημώνει. Στο επίκεντρο της εργασίας της είναι το παλιό σχολείο «Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος» και έτσι αρχίζει να συλλέγει τις ιστορίες των ανθρώπων, παλιές φωτογραφίες και έγγραφα.

«Η ιστορία αρχίζει με το κρυφό σχολείο, το οποίο το 1857 κατασκευάστηκε με υλικά που περίσσεψαν από την κατασκευή της Εκκλησίας του Αγίου Προφήτη Ηλία και τρία χρόνια αργότερα άνοιξε για τους πρώτους μαθητές», λέει η ίδια. – «Αλλά σύντομα συγκεντρώθηκαν τόσο πολλά παιδιά ώστε το 1897 χτίστηκε άλλο κτίριο, που ονομάστηκε από τους ντόπιους «το κίτρινο σχολείο». Με το ξέσπασμα του Βαλκανικού Πολέμου, το σχολείο αναγκάστηκε να συντηρείται μόνο με δημοτικά χρήματα και η ανάπτυξη του σταμάτησε. Και όταν το χωριό άρχισε να αναπτύσσεται και πάλι, χτίστηκε το τρίτο σχολείο. Έτσι, το 1945 τα παιδιά από την πρώτη έως την έβδομη τάξη έχουν τρία σχολικά κτίρια.»

Τώρα όμως οι σχολικές αίθουσες είναι άδειες, γιατί τα μερικά παιδιά του χωριού δεν πάνε σχολείο εδώ. Το παλιό κτίριο που επιβίωσε στην σκλαβιά, την πείνα, τους πολέμους, σήμερα μοιάζει με ένα φάντασμα με τα σπασμένα του παράθυρα και στέγη και τους ερειπωμένους τους χώρους. Στο πάτωμα, κάτω από τα διάσπαρτα βιβλία και τετράδια, η εγγονή βρίσκει και ντοκουμέντα του δασκάλου, που κάποτε δίδαξε εδώ, και τον οποίο οι ηλικιωμένοι κάτοικοι του χωριού θυμούνται ακόμα.

«Το χωριό ιδρύθηκε γύρω από μια παλιά άρκευθο και τη βρύση δίπλα του με το όνομα Βαράντα. Η βρύση τρέχει μέχρι και σήμερα», αναφέρει τις ιστορίες που έχει ακούσει η Κριστιάνα. – «Οι άνθρωποι από τα γύρω χωριά έρχονταν για να γεμίζουν νερό και μια μέρα σκέφθηκαν να εγκατασταθούν μόνιμα γύρω από τη βρύση. Βρήκα και φωτογραφίες από τα πρώτα σπίτια που κτίστηκαν.»

«Όσον αφορά το «κίτρινο σχολείο», το χτίσιμό του εξαρτιόταν αποκλειστικά από τη βούληση των ανθρώπων. Όλοι στο χωριό έπρεπε να βοηθήσουν - ακόμη και οι μαθητές μαζί με τους δασκάλους τους έφερναν άμμο από το ποτάμι. Στη φωτογραφία φαίνονται ξυπόλητα παιδιά. Η επιθυμία τους να αποκτήσουν γνώσεις, όμως, ήταν τόσο μεγάλη, ώστε φυσικά υποστηριζόταν από τους γονείς τους.»

Και ενώ τότε επικρατούσε η δίψα για γνώσεις, σήμερα κτίρια με μεγάλη αρχιτεκτονική αξία και μακροχρόνια ιστορία έχουν μείνει χωρίς φροντίδα από το κράτος και καταστρέφονται. Κάτι που στην Ιταλία δεν μπορεί να συμβεί, λέει η φοιτήτρια αρχιτεκτονικής.

«Όταν ένα κτήριο συμπληρώσει εκατό χρόνια ζωής, μπαίνει αμέσως στο μητρώο των πολιτιστικών μνημείων, ακόμη και εάν δεν έχει αρχιτεκτονική αξία. Στη Βουλγαρία αυτό δε γίνεται – παρόμοια κτίρια εύκολα μπορούν να καταστραφούν ή να αλλάξουν εξολοκλήρου χωρίς σημαντικές επιπτώσεις, κάτι το οποίο στην Ιταλία είναι απαράδεκτο.»

Από τότε που ήρθε στο χωριό, η Κριστιάνα κάθε μέρα αναζητά έγγραφα και φωτογραφίες στα κρατικά αρχεία του Σμόλιαν, ασχολείται με τον καθαρισμό του σχολείου μαζί με τους ντόπιους, επικοινωνεί μαζί τους, συλλέγει αναμνήσεις. Προετοιμάζει και μεγάλο πανηγύρι στις 18 και 19 Αυγούστου με το προφητικό σύνθημα: «Θα μείνει πέτρα πάνω στην πέτρα», στο οποίο θα συνδυάσει τα δύο πάθη της – την αρχιτεκτονική και τη λαογραφία. Με την ιδέα να βοηθήσει στις επισκευές του σχολείου, η ίδια οργανώνει φιλανθρωπικές εκθέσεις με υλικά από τα αρχεία, συναυλίες της ντόπιας λέσχης «Ζαράβα» και του χορευτικού συγκροτήματος «Συμπατριώτες» από το Μιλάνο, διαγωνισμό μαγειρικής για πιο νόστιμο ντόπιο πιάτο. Και όλα αυτά - με σκοπό το σχολείο στη Χβόινα να ξαναζωντανέψει.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα