Το ψωμί είναι πολύ σημαντικό για τους Βουλγάρους και η σημασία του αντικατοπτρίζεται στην βουλγάρικη παράδοση. Στο παρελθόν συχνά οι άνθρωποι έβγαζαν ολόκληρη μέρα στο χωράφι με ένα ξεροκόμματο και κρεμμύδι, ενώ το να υπάρχει στο ταγάρι και τυρί θεωρούταν ένδειξη ευημερίας. Ο σεβασμός του λαού προς το ψωμί φαίνεται από παροιμίες όπως αυτή που λέει πως «κανείς δεν είναι μεγαλύτερος από το ψωμί» και από το γεγονός πως τα ψίχουλα οι Βούλγαροι τα μαζεύουν προσεκτικά και τα δίνουν στα πουλιά.

Η σημασία του ψωμιού είναι ακόμα μεγαλύτερη στις βουλγάρικες χριστιανικές οικογένειες, οι οποίες συνεχίζουν την παράδοση να ζυμώνουν πρόσφορα. Αυτά τα τελετουργικά ψωμιά απαιτούν πριν να τα ετοιμάσουμε να εξομολογούμαστε και να κοινωνούμε, να προσπαθούμε να ζούμε ενάρετα για να τα προσφέρουμε αψεγάδιαστα στην εκκλησία και στο Θεό ως θυσία και να έχουμε το θάρρος να παρακαλάμε για την υγεία και την ευημερία των πλησίον μας.

Εκτός αυτού το ψωμί είναι πολύ φορτισμένο νοηματικά στο χριστιανικό δόγμα, το οποίο δέχεται πως το ψωμί είναι το σώμα του Χριστού, ενώ το κρασί το αίμα Του, κάτι που κληροδότησε στους πιστούς ο ίδιος ο Υιός του Θεού στον Μυστικό Δείπνο. Γι’ αυτό και το ψωμί που χρησιμοποιείται στην Θεία Κοινωνία λέγεται πρόσφορο και από αυτό ο ιερέας κατά την Προσκομιδή ξεχωρίζει τον «Αμνό», το κομμάτι δηλαδή που αντιπροσωπεύει το Σώμα του Κυρίου και τα κομμάτια της Θεοτόκου, των Αγίων, των ζώντων ανθρώπων για τους οποίους προσευχόμαστε και των αναπαυμένων που μνημονεύονται.

Χαρακτηριστικό για το πρόσφορο που είναι στρογγυλό ψωμί είναι πως στην επιφάνειά του μπαίνει σφραγίδα με ιερά για τον χριστιανισμό σύμβολα.

Η σφραγίδα που μπαίνει πάνω στο πρόσφορο υποτάσσεται σε αυστηρούς εκκλησιαστικούς κανόνες, για να μπορεί να συμμετέχει το πρόσφορο στο μυστήριο, λέει η βοηθός καθηγητής διδάκτωρ, Ιγκλίκα Μίσκοβα, από το Ινστιτούτο Εθνολογίας και Λαογραφίας με Εθνογραφικό Μουσείο της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών. Η Σφραγίδα χωρίζεται σε τέσσερα μέρη γιατί στο κέντρο της βρίσκεται ο Σταυρός. Η επιγραφή της σφραγίδας ΙΣ ΧΣ ΝΙ ΚΑ σημαίνει «Ιησούς Χριστός Νικά» και η μια πλευρά της είναι αφιερωμένη στην Παναγία, ενώ η άλλη στους αγγέλους.

Στο παρελθόν η σφραγίδα για τα πρόσφορα κληρονομούνταν και την λάβαινε ο μεγαλύτερος γιός. Υπάρχουν και πρακτικές η σπασμένη παμπάλαια σφραγίδα να μοιράζεται μεταξύ των παιδιών μιας οικογένειας λόγω της πεποίθησης πως ακόμα και ένα μικρό κομμάτι αυτού του κειμηλίου φέρει μεγάλη δύναμη. Όταν μια τέτοια σφραγίδα παλιώσει τόσο που δεν μπορεί πια να χρησιμοποιηθεί η εκκλησία συστήνει να καίγεται για να μην επιτραπεί με κανέναν τρόπο να πέσει θύμα ύβρεως. Γι’ αυτό σήμερα δεν υπάρχουν μεγάλες συλλογές από σφραγίδες για πρόσφορα.

Εκτός από τις σφραγίδες που είναι φτιαγμένες από μοναχούς, οι οποίοι πάντα τηρούν τους εκκλησιαστικούς κανόνες, στην Βουλγαρία συχνά βρίσκονται και σφραγίδες φτιαγμένες από τεχνίτες ή βοσκούς. Τα σύμβολά τους είναι χριστιανικά, αλλά δείχνουν πιο άγαρμπα. Σε κάποιες από αυτές αναγράφεται η χρονολογία και τα ονόματα των ανθρώπων στους οποίους ανήκαν, σε άλλες υπάρχουν αρχέγονα σύμβολα όπως ο ήλιος. Οι μάστορες γνώριζαν καλά τη φύση και ποιο δέντρο και ποια εποχή είναι κατάλληλα για ξυλογλυπτική.

Όταν αυτή η γνώση λείπει, τότε η σφραγίδα μένει απλά ένα κομμάτι ξύλο, δεν έχει ψυχή, λέει η κυρία Μίσκοβα. Οι Βούλγαροι τις σφραγίδες για τα πρόσφορα που κληρονομούν από τους προγόνους τους τις δωρίζουν σε μουσεία ή τις φυλάνε σαν ακριβό από πνευματικής άποψης κειμήλιο, αντικείμενο της βουλγάρικης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα

Φωτογραφίες: προσωπικό αρχείο και dveri.bg